Seachtain na hEolaíochta 2021 ar RTÉ

Idir ionphlandaithe inchinne agus todhchaí vacsaíní, beidh RTÉ beo le féasta ábhair chun ceiliúradh a dhéanamh ar Sheachtain na hEolaíochta 2021.

www.rte.ie/scienceweek | #scienceweek

Beidh RTÉ ag ceiliúradh Sheachtain na hEolaíochta 2021 le réime leathan ábhair bunaithe ar eolaíocht ar theilifís agus ar raidió RTÉ agus ar líne, ón Domhnach, an 7 Samhain go dtí an Domhnach, an 14 Samhain.

I ndiaidh bliana ina raibh nuacht eolaíochta agus sláinte dhomhanda mar bhun agus barr leis an saol, tá rud éigin ann do chách ar chlár RTÉ do Sheachtain na hEolaíochta i mbliana. Beimid beo arís nuair a fhillfidh Future Island ar RTÉ One le Liz Bonnin agus an tOllamh Luke O’Neill, a bheidh ag déanamh plé ar chuid de na ceisteanna is mó maidir le todhchaí na hÉireann.

BUAICPHOINTÍ >>> Seachtain na hEolaíochta ar RTÉ

FILLEADH FUTURE ISLAND

(BEO ó Explorium, Baile Átha Cliath ar RTÉ One ón 7-8pm an 9, 10 agus 11 Samhain)

An t-am seo anuraidh go díreach a ceadaíodh na chéad vacsaíní i gcoinne Covid-19. Is tréimhse fhada í bliain i saol na heolaíochta. Céard atá i ndán dúinn an chéad bhliain eile? Beidh Future Island ag filleadh chun féachaint chun cinn agus chun spléachadh a thabhairt dúinn ar a bhfuil i ndán dúinn ar fad.

Beidh Liz Bonnin agus an tOllamh Luke O’Neill, comhpháirtíocht ar leith, i lár an aonaigh. Tá cáil ar Liz ina craoltóir eolaíochta, stair an dúlra agus comhshaoil, agus tá dúspéis aici sna bealaí a théann an eolaíocht i gcion ar gach gné dár saol. Tá léargas ar leith ag an Ollamh Luke O’Neill agus tá an-chumas aige smaointe casta a chur in iúl.

Beidh an taispeántóir eolaíochta Phil Smyth ina dteannta chun rírá faoi rialú a chur ar bun de réir mar a bheidh sé ag dul i ngleic go gníomhach leis an teoiric agus an taobh praiticiúil in éindí.

Meascán d’aíonna beo sa stiúideo agus taispeántais mar aon le scannáin léirsteanacha a bheidh i gceist, beidh sé d’aidhm le Future Island idir eolas agus shiamsa a dhéanamh maidir lena bhfuil ag tarlú i ndomhan na heolaíochta. Beimid fírinne na heolaíochta á scagadh againn ón bhficsean eolaíochta agus beimid ag iniúchadh mar a bhfuil an domhan á athrú ag nuálaithe na hÉireann.

Cé a bheidh inár dteannta ach an fisiceoir is cáiliúla ar domhan, seans, an t-iarcheoltóir Brian Cox. Beidh dreas cainte againn leis faoi fhisic agus an Cosmas agus roinnfidh sé an bunús eolaíochta a bhaineann le rath agus sábháilteacht i spórt. Cuirfimid fáilte roimh bhuaiteoirí bonn cré-umha sna Cluichí Oilimpeacha – foireann rámhaíochta na mban ar a bhfuil Aifric Keogh, Eimear Lambe, Fiona Murtagh agus Emily Hegarty – agus fáilteoimid roimh an laoch rugbaí Donncha O’Callaghan freisin.

Beidh an láithreoir Emer O’Neill ó Home School Hub agus Today, an fear grinn Colm O’Regan ar innealtóir é nach gcleachtann níos mó, an meitéareolaí Gerald Fleming agus an t-eolaí muirí agus údar Finn van der Aar uile ag glacadh páirt sa tsraith.

Craolfar Future Island beo ó Explorium, ionad spóirt agus eolaíochta Bhaile Átha Cliath in Áth an Ghainimh. Is léiriú de chuid Loosehorse do RTÉ é Future Island.

Beidh The Ray Darcy Radio Show ar RTÉ Radio One ag dul i gcomhpháirtíocht leis an gclár arís i rith na seachtaine.

FATHER OF THE CYBORGS

(RTÉ One, 10.15pm ar an 11 Samhain (50 nóim.))

Bhí an Dr. Phil Kennedy, a rugadh i Luimneach, ina eolaí néarchórais cáiliúil tráth. Ag deireadh na 1990í, bhí sé go mór sa nuacht ar fud an domhain toisc gur ionphlandaigh sé roinnt leictreoidí sreinge in inchinne fir phairilisigh agus gur mhúin sé don othar iniata ansin cúrsóir ríomhaire a smachtú lena intinn. Rinne an Washington Post comparáid idir é féin agus Alexander Graham Bell agus ‘The Father of the Cyborgs’ a tugadh air ó shin i leith. Sa bhliain 2014, bhí sé ina scéal nuachta arís nuair a ionphlandaíodh leictreoidí beaga bídeacha ina inchinn féin d’fhonn leanúint ar aghaidh lena chuid taighde.

Sa leagan teilifíse seo den scannán faisnéise a chuaigh go mór i bhfeidhm ar na léirmheastóirí ag Féile Scannán Tribeca, scrúdaítear an eitic a bhaineann le féin-turgnamhaíocht agus iarmhairtí neamhbheartaithe todhchaí ina mbeidh an teicneolaíocht fite fuaite le hinchinn an duine.

TEN THINGS TO KNOW ABOUT

(RTÉ One, 8.30pm, Dé Luain, an 8 Samhain)

Tar éis bliain dheacair, a raibh ról lárnach ag an eolaíocht agus an sláinte dhomhanda inár saol lena linn, ní raibh sé riamh chomh tábhachtach is atá sé anois tuiscint agus feasacht ardaithe a bheith againn ar na hidirnaisc idir daoine agus an pláinéad. Seo chugaibh mar sin Aoibhinn Ní Shúilleabháin, Kathriona Devereux agus Jonathan McCrea chun solas a chaitheamh arís ar mar a bhfuil cúrsaí taighde in Éirinn dár mbrú ar aghaidh i dtreo domhain níos fearr.

LET’S FIND OUT

(RTEjr, Dé Luain an 8 Samhain)

Seolfar an tsraith nua de Let’s Find Out, an tsraith teilifíse do leanaí arna thacú le Fondúireacht Eolaíochta Éireann, ar RTÉjr Dé Luain an 8 Samhain, le linn Sheachtain na hEolaíochta ar RTÉ.

Is ar an spáslong Curiosity a thiteann imeachtaí an chláir amach, a bhfuil eachtrán fíor-fhiosrach darb ainm Zoom ina captaen air. I ngach eipeasóid, faigheann Zoom rud éigin nua amach faoin domhan. Is eolaithe iad Amy agus Mark, a leathbhádóirí ar an spaslong. I dteannta roinnt leanaí caidéiseacha, cabhraíonn siad le Zoom chun turgnaimh agus taispeántais a dhéanamh, agus cuirtear críoch leis an eipeasóid le turas go háit éigin i bhfad i gcéin.

Le linn an tséasúir seo, beidh duine nua ar an gcriú in éineacht le Zoom agus Mark, an t-eolaí Amy Hassett. Is é stop.watch productions a léirigh Let’s Find Out do RTÉjr le tacaíocht ó Fhondúireacht Eolaíochta Éireann.

SCIENCE TO THE RESCUE

(RTÉ One, 10.40pm Dé Céadaoin an 10 Samhain)

Ní gá cur ina luí ar mhórán daoine go bhfuil an-chuid le réiteach ar domhan sa lá atá inniu ann. Cé is moite de phaindéim an Choróinvíris atá ag dul ar aghaidh fós, tá tábhacht shuntasach ag baint lena bhfuil amach romhainn, idir athrú aeráide agus dúshláin níos leithne don tsochaí. Is léir gurb í an eolaíocht is mó a thiocfaidh i gcabhair orainn. Chonaiceamar cheana féin nuálaíocht i dtaobh vacsaíní i rás in aghaidh an chloig, ach tá smaointe móra, teanntásacha, bunathraitheacha ag teacht chun cinn ag an am céanna in ollscoileanna, ospidéil, feirmeacha agus i gcúlghairdíní fiú.

D’fhonn nuálaíocht na hÉireann a chur ar an ardán domhanda agus chun athrú a thionscnamh ar fud na cruinne, sheol Fondúireacht Eolaíochta Éireann Duais Nuálaí na Todhchaí, lenar cuireadh €4m ar fáil idir dhá dhúshlán – Intleacht Shaorga chun Leasa na Sochaí agus Astaíochtaí Nialasacha – a chinntigh gur cuireadh an t-airgead atá ag teastáil ar fáil leis an gcomórtas chun uaillmhianta eolaíochta in Éirinn a bhaint amach.

Is clár faisnéise uair an chloig é Science to the Rescue, arna chur i láthair ag Trevor Vaugh (Big Life Fix), ina gcoinnítear súil ghéar ar chuid de fhoirne na ndúshlán de réir mar a fhéachann siad leis an duaischiste a bhuachan. Leis an t-am ag fáscadh isteach orthu, foghlaimímid faoin spreagadh taobh thiar dá gcuid oibre agus buailimid le roinnt de na daoine a rachaidh na fionnachtana chun tairbhe dóibh.

Idir fionnachtain trí sheans sa tsaotharlann a d’fhéadfadh an chéad chadhnra iomlán glas in Éirinn a bheith mar thoradh air agus tástáil fola chun beatha duine a shábháil trí réamheaclaimsia a dhiagnóisiú, riocht shláinte a ghabhann do bhean as gach deichniúr le linn na tréimhse toirchis, is cinnte nach beag an tasc a bhí ar an bpainéal moltóirí idirnáisiúnta. Chuathas i ngleic leis an talmhaíocht chomh maith, atá ar cheann de na fadhbanna is mó in Éirinn i dtaobh carbóin, agus tugadh aghaidh ar oiriúnú d’athrú aeráide sa chuid den domhan atá i mbéal a forbartha.

Leis an léargas uathúil seo, tugtar chun cuimhne na féidearthachtaí atá ann i réimse STEM, agus déantar eolaithe na hÉireann a cheiliúradh ag an am céanna.

Chun tuilleadh eolais a fháil, féach ar:

https://www.sfi.ie/challenges/ai-societal-good/

https://www.sfi.ie/challenges/zero-emissions/#row-collapse-item-1

AGUS ANUAS AIR SIN >>>

AIMSIR

Faigh réamhaisnéisí ar maidin agus ar líne beo ó Future Island, i rith na seachtaine.

RTÉ LEARN

Caith súil ar rte.ie/Learn chun achoimre sciobtha a fháil a chuirfidh daoine ar an eolas faoi na himeachtaí ar líne agus idirghníomhacha ar fad a bheidh ar siúl gach lá de Sheachtain na hEolaíochta.

RTÉ PLAYER

Beidh neart ábhair eolaíochta den scoth ar fáil ar RTÉ Player chun uaireanta an chloig a líonadh, lena n-áirítear gnéchláracha agus cláracha faisnéise.

RTÉ BRAINSTORM

Seo lárionad RTÉ do smaointe agus léargais nua, ar a bhfoilseofar sraith gnéchláracha, podchraoltaí agus físeán le linn Sheachtain na hEolaíochta ar thopaicí éagsúla amhail tástálacha DNA, géanóm an duine, fuinnimh inathnuaite, cé aige a bhfuil smacht ar an idirlín, an méid is féidir a fhoghlaim faoi neamhoird an duine ó phéisteanna agus go leor leor eile.

Faigheann Seachtain na hEolaíochta ar RTÉ tacaíocht ó Fhondúireacht Eolaíochta Éireann.

Chun tuilleadh eolais a fháil maidir le Seachtain na hEolaíochta ar RTÉ, téigh chuig www.rte.ie/scienceweek. Is féidir leat coinneáil suas le RTÉ ar Twitter, Facebook agus Instagram trí leas a bhaint as an haischlib #scienceweek.