– Feictear i bpíosaí scannánaíochta ó cheamaraí ceilte, bosa agus dorna á mbualadh arís agus arís eile thart ar an gceann ar chapaill

– Íomhánna de chapall nach bhfuil in ann na cosa a chur faoi á phriocadh le píce

– Cláracha móra fiosrúcháin le craoladh dhá oíche as a chéile, Dé Céadaoin agus Déardaoin ar RTÉ One agus ar an RTÉ Player ar fud an domhain

Físeán ar fáil le leabú ar líne RTÉ Investigates: Horses – Making a Killing

Tá beart mór fiosrúcháin déanta ag RTÉ Investigates faoi thionscal na gcapall in Éirinn agus san Eoraip agus foilseofar a thoradh Dé Céadaoin agus Déardaoin ar RTÉ One agus ar an RTÉ Player. Trí leas a bhaint as ceamaraí ceilte, léiríonn RTÉ Investigates an íde a bhíonn le fulaingt ag capaill áirithe nuair nach mbíonn aird na ndaoine orthu níos mó.

Ábhar tromchúiseach maidir le haimhleas ainmhithe an drochíde agus an chruálacht atá tugtha faoi deara sa chaoi a gcaitear le capaill atá á seoladh lena marú san aon seamlas amháin sa tír seo ag a bhfuil ceadúnas maidir le marú eachra. Rinneadh scannánaíocht ar an míchóir seo i bhfoirgneamh (sáinseán) a úsáideann Shannonside Foods Ltd i dTeach Srafáin, áit ina gcoinníonn an comhlacht na capaill sula dtugtar go seomra an mharaithe iad. Feictear sna píosaí scannánaíochta a thaifead RTÉ Investigates gur gnáthiompar drochíde a thabhairt do na hainmhithe agus beidh sin á chraoladh mar chuid de chlár speisialta faisnéise ar RTÉ One san oíche amárach.

Tá gean faoi leith ar an gcapall ag muintir na hÉireann – is gnáthchuid den saol an capall maidir le cúrsaí pléisiúir agus fóillíochta, gnóthaí rásaíochta agus seóléimní, agus fiú amháin mar pheata. Déanann RTÉ Investigates cíoradh ar thionscal na gcapall go bhfeictear an modh ina maraítear roinnt de na capaill sin sa tír seo an tráth céanna a gceanglaítear malairt sonraí aitheantais le tuilleadh acu a ndéantar a dtrádáil ar fud na hEorpa. Tá €76m de chúnamh Stáit geallta i mbliana do thionscal na rásaí capall sa tír seo. Déantar na mílte capall a thógáil bliain i ndiaidh bliana sa tír chun an tionscail sin, agus gnóthaí eile eachaíochta, a choinneáil ar bun. Cad a tharlaíonn do na hainmhithe sin nuair nach bhfónann siad don chúram níos mó, nó an tráth ar ródhaor iad a choinneáil?

Mar gheall ar ábhar buartha maidir le leas ainmhithe, an chaoi a gcaitheann roinnt daoine atá ceangailte leis an seamlas maraithe atá ag Shannonside Foods Ltd i dTeach Srafáin, Co. Chill Dara san áireamh, rinne RTÉ Investigates monatóireacht ar ghníomhaíochtaí thart ar an ionad sin. Leagadh béim faoi leith maidir leis an bhfiosrúchán ar sháinseán nach leagtar de chúram ar chigirí oifigiúla na Roinne Talmhaíochta rialáil ná cigireacht a dhéanamh ina leith. San ionad sin a choinnítear na hainmhithe agus a dhéantar scagadh orthu i rith na laethanta deireanacha sula maraítear iad.

Rinneadh taifeadadh le ceamaraí ceilte RTÉ ar dhrochíde a bheith á imirt go rialta ar ainmhithe. Bhain míchóir á chur ar chapaill a bhí ag teannadh leis an mbás le cuid den íde sin. Feicfidh an lucht féachana fuipeáil á thabhairt do na capaill mar ghnáthnós iompair agus iad á lascadh le píosaí fada de phíobáin plaistigh, buillí den sórt sin thart ar an gceann san áireamh. I sampla eile, feictear capall ag strachailt ar feadh uaireanta an chloig leis na cosa a choinneáil faoi go dtí go dtiteann sa deireadh thiar. Cinneann ar an gcapall éirí arís agus arís eile. Níor tugadh aon aire don chapall sin ach píce a shá, go mídhleathach, ina thaobh ag iarraidh é a ghríosú le héirí. Tar éis uaireanta an chloig a shaothrú ar an gcaoi sin, faigheann an capall bás. Tarraingítear amach as an sáinseán é an lá dár gcionn.

Déanann RTÉ Investigates anailís ar shonraí trínar féidir, den chéad uair riamh in Éirinn, buneolas faoi na capaill a seoladh lena marú a chíoradh. Níorbh fhéidir riamh go dtí anois an ceangal idir rásaíocht capaill agus tionscail an tseamlais a ríomh ar an gcuma seo.

Fágann na sonraí ar chumas iriseoirí RTÉ Investigates na mílte capall a chuaigh tríd an t-aon seamlas eachra amháin ag a bhfuil ceadúnas capaill a mharú in Éirinn a ríomh ar ais siar go dtí na húinéirí roimhe sin. Capaill folaíochta ráis dhá thrian de na capaill, ainmhithe a rith níos mó ná 3,000 rás agus a shaothraigh níos mó ná €1.5 milliún dá gcuid úinéirí ar chúrsaí ar fud na hÉireann, na Ríochta Aontaithe agus na Fraince agus capaill ar bhuaigh lucht cearrbhachais i bhfad níos mó ná sin orthu.

Cuirfidh a bhfuil le feiceáil ar na píosaí scannánaíochta ó na ceamaraí ceilte sa chlár faisnéise Dé Céadaoin uafás ar an lucht féachana, fianaise é ar dhrochíde a bheith á imirt go rialta agus de réir córais ar chapaill.

Deir an tOllamh Christopher Elliot, an té a chuir Institiúid Ollscoil na Ríona i mBéal Feirste maidir le Slándáil Bia ar fud an Domhain ar bun: “Tá mise isteach is amach le 45 bhliana ag tabhairt cuairteanna ar sháinseáin agus ar sheamlais. Ní fhaca mé a leithéid seo riamh. Tá seo… tá seo éagsúil le haon ní a chonaic mé cheana, goilleann sé go mór ar dhuine, is deacair a chreidiúint.”

Saineolaí tréidliachta ó thaobh cúrsaí dlí-eolaíochta é David Martin. Rinne seisean na píosaí scannánaíochta a bhreithniú agus deir gur ábhar tromchúiseach buartha atá ann maidir le leas na gcapall. “Níl fáth ar bith go mbeadh drochíde den chineál seo á imirt ar chapall. Ní féidir glacadh leis ar chaoi ar bith.”

Deir an Roinn Talmhaíochta nach bhfuil an sáinseán (scioból coinneála) ina ndearnadh an scannánaíocht faoi cheilt san áireamh leis an áitreabh ceadaithe a thagann faoi scáth chigireacht na Roinne… ach go ndéanfar “imscrúdú mar is cuí” faoi… “aon fhianaise ar bhearta mídhleathacha”.

Deir Shannonside Foods Ltd go ndéanfaidh an Chuideachta imscrúdú iomlán cuimsitheach faoi líomhaintí ar bith gur tugadh drochíde do chapall.

Foilseofar eolas faoin mbeart leathanréimseach fiosrúcháin, agus faoi thorthaí an fhiosrúcháin sin, i gclár géarchúiseach faisnéise aon uair a chloig dar teideal RTÉ Investigates: Horses – Making a Killing a chraolfar oíche Dé Céadaoin, an 12 Meitheamh ag 9.35 i.n. ar RTÉ One agus

beidh tuairisc speisialta eile ar Prime Time oíche Déardaoin ag 9.35pm ar RTÉ One. Tugtar chun suntais leis an saothar fiosrúcháin seo freisin gur easnamhach an córas atá i bhfeidhm maidir le tuairisc a choinneáil ar chapaill agus go bhfuil faillí ina leith sin ina bhagairt maidir le slabhra bia an duine ar fud na hEorpa. Tá bearta imscrúdúcháin curtha ar bun ar fud na hEorpa cheana féin mar gheall ar an saothar seo.

Beidh an clár faisnéise agus an tuairisc speisialta, dhá oíche i ndiaidh a chéile, ar fáil ar an RTÉ Player ag an lucht féachana ar fud na hEorpa agus ar fud an domhain ar fad le sruthchraoladh, beo nó ar atráth. www.rte.ie/player